गरिब देशमा कुपोषण र मोटोपनाको दोहोरो मार

मंसिर ३०, काठमाडौं । प्रतिष्ठित जर्नल ‘द ल्यान्सेट’मा प्रकाशित एउटा प्रतिवेदनअनुसार विश्वभरि अतिविपन्न देशहरूमध्ये एकतिहाइमा उच्च दरमा मोटोपना र कुपोषण दुवै समस्या देखा परेका छन्। 

उक्त अध्ययनले न्यून आय भएका देशहरूले एकातिर कुपोषण तथा अर्कोतिर मोटोपनाको समस्या एकैपटक बेहोरिरहेको चेतावनी दिएको छ। दुवैथरी समस्या एकै परिवारभित्र पाइएका समेत कैयौँ उदाहरण रहेको उसले जनाएको छ। 

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका निम्ति गरिएको उक्त अध्ययनले सुलभ एवं स्वस्थ खानाको पहुँचमा अभाव र प्रशोधित तथा तयारी खानेकुराको सहज उपलब्धतालाई यसका निम्ति दोषी मानेको छ। 

अध्ययनकर्ताहरूले उक्त समस्याको कारक मानिएको ‘आधुनिक खाद्यप्रणाली’मा सुधारको वकालत गरेका छन्। खासगरी अफ्रिकाको ‘सब-सहारा’ क्षेत्र अनि एशियाका गरिब देशहरूमा यी समस्या देखा परेका छन्। 

कुपोषणको दोहोरो मार 

उक्त प्रतिवेदनको अनुमानबमोजिम पृथ्वीमा झन्डै दुई अर्ब ३० करोड बालबालिका तथा युवायुवती मोटोपनाले पीडित छन् भने १५ करोड बालबालिका कुपोषित छन्। 

कैयौँ न्यून तथा मध्यम आय भएका मुलुकहरूले यी दुवै समस्या एकैपटक बेहोरेका छन्। त्यसलाई कुपोषणको दोहोरो मार भनिएको छ। 

यी तथ्याङ्कको अर्थ हुन्छ -विश्वका २० प्रतिशत मानिसमा मोटोपना छ तथा चार वर्ष उमेरभन्दा मुनिका ३० प्रतिशत बालबालिका राम्ररी बढ्न सकेका छैनन् र २० प्रतिशत महिला दुब्ला छन्। 

प्रतिवेदनका अनुसार यी दुवै किसिमका कुपोषणबाट समुदाय तथा परिवारहरू एवं व्यक्तिहरू जीवनका विभिन्न कालखण्डमा ग्रसित हुन सक्छन्। 

अध्ययनका अनुसार सन् १९९० ताका १२३ देशमध्ये ४५ देशमा यो समस्था देखिएको थियो भने सन् २०१० ताका त्यो सङ्ख्या १२६ देशमध्ये ४८ मा पुग्यो। सन् २०१० ताका विश्वका सबभन्दा न्यून आय भएका देशमध्ये १४ वटाले दोहोरो मार खेपे। 

खाद्यप्रणालीको समस्या 

अध्ययनकर्ताहरूले यी समस्याका लागि बदलिँदो खानपानतर्फ औँला ठड्याउँदै सरकारहरू, संयुक्त राष्ट्रसङ्घ तथा प्राज्ञहरूलाई कदम चाल्न आह्वान गरेका छन्। 

मानिसहरूको आहार र विहारको प्रवृत्तिमा परिवर्तन भइरहेको छ। 

बढ्दो सङ्ख्याका सुपरमार्केट, कम पोषिलो खानेकुराको सहज उपलब्धता एवं शारीरिक अभ्यासको अभावले गर्दा धेरै मानिसमा मोटोपना देखिएको छ। यी परिवर्तनले न्यून तथा मध्यम आय भएका मुलुकमात्र होइन, उच्च आय भएका मुलुक पनि प्रभावित छन्। 

हुन त राम्ररी शारीरिक विकास हुन नपाएका बालबालिकाको सङ्ख्या विश्वभरि घट्दो क्रममा छ तर अतिप्रशोधित खानेकुराको प्रयोगले बालबालिकालाई पछिसम्म असर गर्ने गरेको पाइन्छ। 

‘हामीले पोषणबारे एउटा नयाँ वास्तविकता बेहोर्दैछौँ,’ मुख्य लेखक डा. फ्रान्सेस्को ब्रान्काले बताए। उनी विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनको पोषण विभागका निर्देशक पनि हुन्। 

‘अब हामी देशहरूलाई गरिब र कुपोषित अनि धनी र मोटोपनाग्रस्त भनेर सोझै वर्गीकरण गर्न सक्दैनौँ।’ ‘सबै किसिमका कुपोषणको साझा पक्ष भनेको ( बिग्रिँदै गएको खाद्यप्रणाली हो जसले मानिसहरूलाई स्वस्थ, सुरक्षित, सुलभ तथा दिगो पोषण दिन सक्दैन।’ 

ब्रान्काले यो प्रणाली सुधार्न उत्पादनदेखि प्रशोधन, व्यापारदेखि वितरण, मूल्य, बजारीकरण, लेबलिङदेखि उपभोगसम्म परिवर्तनको खाँचो औँल्याए। 

उच्च गुणस्तरको पोषण भनेको के हो ? 

उक्त प्रतिवेदनका अनुसार उच्च गुणस्तरको पोषणमा यी पर्छन्ः 

अधिक फलफूल तथा तरकारी, अन्न, रेसा, नट्स (काजु, बदाम, ओखरजस्ता फल) तथा बियाँ 

ठिक्क मात्रामा पशुपक्षीजन्य खाद्यपदार्थ 

-थोरै मात्रामा प्रशोधित मासु 

-थोरै मात्रामा धेरै ऊर्जा दिने अनि थपिएको चिनी, स्याचुरेटिड फ्याट ९चिल्लो पदार्थ०, ट्रान्स(फ्याट तथा नुन भएका खानेकुरा वा पेयपदार्थ 

-पहिलो दुई वर्ष बच्चालाई स्तनपान 

उच्च गुणस्तरको पोषणले कुपोषणको खतरा कम गर्छ र स्वस्थ विकासमा सहयोग पुर्‍याउँछ। त्यसले जीवनभरि शरीरलाई विभिन्न रोगबाट जोगाउँछ। बीबीसीबको सहयोगमा