कोही नदीको बाँधमा, कसैको पुलको बास
धनगढी । कर्णाली नदीको बाँध (ड्याम)मा त्रिपाल टाँगेर बसिरहेका पुनिराम चौधरी आइतबार चुल्होमा पिडालुको पात उसिन्दै गरेको अवस्थामा भेटिए । बेलुकी झिसमिसे अँध्यारो हुनै लागिरहेका बेला भेटिएका उनको बास पनि त्यही बाँधमै भइरहेको छ । पाँच जनाको परिवारसहित उनी एक हप्तादेखि नदीको बाँधमै बसिरहका छन् । खाना त्यहीँ पाक्छ । सुत्छन् पनि त्यहीँ । नजिकै यतातिर घर हिलोमा छ ।
कैलालीको पूर्वी क्षेत्र कर्णाली नदीको किनारमा रहेको सत्ती क्षेत्रको फाँटा बस्तीमै छ उनको घर । जुन बस्ती नदीको बाँधसँगै जोडिएको छ ।
असोज ३१ गते रातिदेखि आएको वर्षासँगै कर्णाली नदीमा आएको बाढी बस्तीमा पसेपछि सत्ती क्षेत्र पूरै डुबानमा पर्यो । जसले गर्दा पुनीरामको परिवार पनि नदीको बाँधमा पुग्यो । काठ र माटोले बनाइएका घर पूरै हिलाम्मे हुँदा उनीसहित बस्तीका बासिन्दा घर बाहिरै लागे । अहिले पनि अधिकांश परिवार आफ्नो घर फर्किन सकिरहेका छैनन् ।
‘बस्ती बाढीले डुब्न थालेपछि बचेको अन्न र वस्तुभाउ लिएर बाँधमा दौडियौँ,’ पुनिरामले भने, ‘घरभित्रको भित्ता भत्काउनुका साथै हिलो हिलैहिलो भएपछि बाँधमै बसिरहेका छौँ । हिलो नसुक्दासम्म यहीँ बस्नुको विकल्प छैन ।’ उनीहरू बाँधमा मात्रै पुगेनन्‚ खेतमा लगाएको धान पनि जोगाउन सकेनन् भने घरमा भएको केही अन्नपात पनि बगायो । ‘खेतमा भएको बाली त बचाउन सकेनौँ,’ उनले भने, ‘घरमा भएको अन्नपात पनि केही बग्यो र केही भिजेर कामै नलाग्ने भयो । बचेकुचेको ल्याएर कसैले बाँधमै राखेका छौँ त कसैले पुलमा लिएर राखेका छन् ।’
फाँटाका बासिन्दा अहिले बर्दिया जोड्ने सत्ती पुल र त्यही कर्णाली नदीको बाँधमै त्रिपाल लगाएर बसिरहेका छन् । बर्दियाको राजापुरसँग जोडिएको टीकापुर नगरपालिका- ८ मा पर्छ फाँटा । उक्त बस्तीका बासिन्दा एक हप्तादेखि नै पुल र नदी किनारको बाँधमै रात कटाइरहेका हुन् । ‘बंगुर, बाख्रा र गोरु र बचेको अन्नसहित पुलमै बसिरहेका छौँ,’ स्थानीय पूर्णबहादुर चौधरीले भने, ‘गाडी चल्ने हुँदा रातको समयमा केही दुर्घटना हुन्छ कि भन्ने अर्को पीर पनि छ ।’
अर्का सिताराम चौधरीको आठ जनाको परिवारको पनि बाँध र पुलकै बास छ । उनले बाढीबाट बचेको केही धान र गहुँ पुलमा राखेका छन् भने गाईबाख्रा नदीको बाँधमा राखेका छन् । घर हिलोमा भइरहँदा उनको परिवारको बास पनि पुल र बाँधमै छ । ‘घर हप्तादिन बित्दासमेत बस्न लायक भइसकेको छैन,’ उनले भने, ‘पानी नसक्दासम्म सडककै बास हुन्छ ।’
ठेक्कामा धान खेती गर्दै आएका उनले १० विगाह जमिनमा लगाएको धानको एक मुठी पनि पाउन सकेनन् । उनीहरू फाँटा बस्तीका प्रतिनिधि पीडितमात्रै हुन् । यस्तो समस्या त्यहाँका हरेकले भोगिरहेका छन् । अधिकांश परिवारको बास पुल र बाँधमै छ । केही भने भत्केको र हिलोमा डुबेको घर सफा गर्दै र बनाउँदै बिस्तारै घरतर्फ सामान ओसारिरहेका छन् ।
३० वर्षपछि पुनः विस्थापित हुने डर
अहिले बाढीमा डुबेको फाँटा बस्ती ३० वर्षअघि अर्थात् २०४६ सालअघि सत्ती पुलभन्दा झण्डै पाँच सय मिटर दक्षिणतिरको टापुमा थियो ।
कर्णाली नदीको बाढीले टापु कटान गर्दै आयो । नदी बर्सेनि कैलालीतर्फको भू-भागमा सोझिँदै गयो । सयौँ विगाह जमिन नदीले कटान गर्यो ।
नदीले बस्ती रहेको टापु कटान गर्दै कमाइ खाने जमिन पनि नरहेपछि त्यहाँका बासिन्दा २०४६ सालमा जमिनदारबाट ऐलानी जग्गा किनेर फाँटामा सरेका हुन् ।
त्यसबेला पनि जमिनदारले अर्को ठाउँमा नम्बरी जग्गा दिन्छु भनेर ५६ जना परिवारलाई त्यो ठाउँमा बसाएको उनीहरू बताउँछन् । तर जमिनदार पैसा खाएर फरार भएपछि उनीहरू सोही ठाउँमा बस्न बाध्य भए । ‘त्यसबेला जमिनदारले प्रतिपरिवार ३ सय रुपैयाँका दरले पैसा लिएको थियो,’ सितारम चौधरीले भने, ‘अर्को ठाउँमा घरबास दिन्छु भनेर त्यसबेला यहीँ बसायो‚ तर पछि फरार भयो ।’ उनले जमिनदारको नाम भने सम्झिन सकेनन् ।
नदी किनारमै रहेको बस्ती एक बाँधकै भरमा हालसम्म कटान हुनबाट बचेको छ । यद्यपि बस्ती बाढीले बर्सेनि डुबान भने भइरहेको छ । ‘यस्तै, हो भने यहाँबाट पनि छाडेर जानुपर्ने अवस्था आइसकेको छ,’ उनले भने । ‘कहिलेसम्म हामी यसरी सडकमै बस्न सक्छौँ ।’ उनले आफूहरूको पीडाको बारेमा राज्यले पनि ध्यान दिनुपर्ने बताए ।
