भूपिनको कविता – ‘नदीहरू मान्छेजस्ता हुँदैनन्’

कविता भावनाको कलात्मक अभिव्यक्ति मात्र होइन, होइन फगत कोरा शब्दहरूको सङ्गालो मात्रै । यो त आफैँमा जागरण पनि हो । चेत पहिल्याउने बाटो पनि हो । कविता आफैँमा नदी हो, निरन्तर चेतना प्रवाहित हुने नदी । अर्को नदी अर्थात् कालीगण्डकी । यी दुई नदीलाई जोड्ने प्रयत्न गरेका छौँ हामीले ।

नेपालका मात्रै होइन, विश्वकै नदीहरूमाझ छुट्टै विरासत बोकेको नदी हो कालीगण्डकी । ऋषिहरूले सिद्धि र मुक्ति प्राप्तिका लागि र विज्ञहरूले पर्यावरणका लागि कालीगण्डकी बहाव क्षेत्रलाई अति उत्तम मानेका छन् । पारिस्थितिक प्रणालीको उपयोगिताले पनि कालीगण्डकी आफैँमा विशिष्ट नदी हो । यससँग लाखौँ मानिसहरूको जीवन जोडिएको छ । स्थानीयका निम्ति जीवन मात्र होइन, जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीविका र संस्कार जोडिएको छ ।

दुर्भाग्य, अहिले कालीगण्डकीमाथि विभत्स अवैध दोहन चलिरहेको छ । कालीगण्डकीको पवित्र जल प्रतिदिन प्रदुषित बन्दै गएको छ भने नदीमा जलमात्रा पनि पनि घट्दो छ । नदीको सभ्यता, पर्यावरण र जीविकामाथि गम्भीर संकट पैदा हुने गरि गरिने दोहनका कारण घाटहरू विस्थापित बनेका छन् ।

दामोदरकुण्ड–मुक्तिनाथदेखि कालीगण्डकीसँगै बगी आउने प्रशिद्ध शालिग्राम शिला डोजरले उत्खनन गरी गिट्टीमा परिणत हुँदैछ । नदीलाई नदीकै बाटो हिँड्न नदिँदाको परिणाम हामीले भोगिरहेका छौँ । यस्तै हस्तक्षेप कालीमाथि भइरहने हो भने त्यसले निम्त्याउने सङ्कट कल्पना बाहिरको छ ।

त्यसैले, कालीगण्डकी नदीको वैविध्य (धार्मिक, सांस्कृतिक, भौगर्भिक, जैविक, प्राकृतिक, जनजीविका) लाई आममानिसका बीच परिचित गराउन र यसले बेहोर्दै आएको भयावह सङ्कटलाई विभिन्न विधामार्फत चेतना फैल्याउने अभियान आरम्भ भएको छ ।

त्यसलाई कविता मार्फत मुखरित गर्न “कालीगण्डकी नदी सप्तक शृङ्खला” (आन्दोलन कविता)का रूपमा आयोजना गर्ने निश्चय ‘कालीगण्डकी बचाऔँ अभियान’ ले थालेको छ ।

यस अन्तर्गत प्रस्तुत छ, कवि भूपिनको कविता– ‘नदीहरू मान्छेजस्ता हुँदैनन्’

नदीहरू
मान्छेले झैँ राजनीति गर्दैनन्
नदीहरू
मान्छेले झैँ कूटनीति जान्दैनन्
निर्जीव संचेतनाका पर्खालहरू भत्काएर
कुरूप हातहरू उचाल्दै नदीहरू
हिलो छ्यापाछ्याप गर्दैनन्
पानी बाराबार गर्दैनन् ।

रङ विभाजन गर्दैनन्
नदीहरू
जात विभाजन गर्दैनन्
नदीहरूको संविधानमा सानो मूललाई पनि
सागर बन्ने उत्तिकै अधिकार हुन्छ
सानो खोलालाई पनि
सागर बन्ने उत्तिकै अधिकार हुन्छ
बिनाकुनै प्रतिबन्ध
पहाड चढ्न सक्छन् नदीहरू
पहाड फाँड्न सक्छन् नदीहरू ।

नदीहरू
मन लागे सुक्न जान्दछन्
मन लागे फुक्न जान्दछन्
तर कदाचित् नदीहरू
मान्छेजस्तै झुक्न जान्दैनन्
मान्छेजस्तै दुख्न जान्दैनन् ।

नदीहरू मान्छेले झैँ
अहंमा चोट लाग्ने भयले
सृष्टिले ठगेका गरिब र पुड्का खोलाहरु देखेर
टाढैबाट तर्किएर हिँड्दैनन्
नदीहरू मान्छेले झैं
रङ नमिल्ने भयले
छुट्टै बाटो ताकेर हिँड्दैनन्
नदीको कालो पानी
नदीको सेतो पानीसँग मिल्न सक्छ
नदीको सेतो पानी
नदीको कालो पानीसँग मिल्न सक्छ
नदीहरू जन्मजात निग्रा हुँदैनन्
नदीहरू जन्मजात गोरा हुँदैनन्
नदीहरू आर्य मंगोलियन हुँदैनन्
हिन्दु, मुस्लिम हुँदैनन् नदीहरू
बुद्धिष्ट क्रिस्चियन हुँदैनन् नदीहरू ।

नदीहरू
नदीहरूस्तै हुन्छन्
मान्छेजस्ता हुँदैनन् ।

-बलेवा, बागलुङ