तेस्रो लहरको पदचाप

कोरोना संक्रमण दक्षिण एसियामा प्रवेश गर्नुअघि नै ०७६ साल माघ र फागुन महिनामा दुईवटा अनलाइन न्यूज पोर्टलमा कोरोना संक्रमणको सम्भावित चित्र कोरेको थिएँ र लेखेको थिएँ- यस्तो दिन नआउला भन्न सकिन्न । जुन दिन लाश गन्न नसकेर आर्यघाटहरू धुरुधुरू रुनेछन् ।’ दोस्रो लहरको उच्च बिन्दुमा आर्यघाट, शोभा भगवती, टेकु घाटहरू नभन्दै यसरी नै रोए । टोलैपिच्छे आफन्त गुमाएकाहरूको क्रन्दन थियो भने घरैपिच्छेजसो अक्सिजनको खोजीमा ज्यूँदाहरू मरिरहेका थिए । अस्पतालहरू आफैँ बिरामी थिए, अशक्त, किंकर्तव्यविमुढ थिए । र पनि सरकार लकडाउनमात्र गरी सुतुरमुर्ग बनिरह्यो ।

हो‚ लकडाउन अपरिहार्य थियो नै । कुनै दिन झण्डै १० हजार संक्रमणलाई हाम्रो छिमेकी मुलुकको जनसंख्याको आँखाबाट हेर्ने हो भने त्यो ५ लाखप्रति दिन हुन आउँछ । दोस्रो लहरको शिखरमा भारतमा एकदिन ४ लाख ३० हजारसम्म पुगेको थियो । सरसर्ती हेर्दा भारतमा पनि लकडाउन नै लागेको हो । कोरोनाको संक्रमण चक्र तोड्न यही एउटा सबैभन्दा बलियो उपाय हो नै । यसका साथै स्वास्थ्य सेवामा सुधार, संक्रमितको सम्पर्कमा आएकाको ट्रेसिङ र ट्र्याकिङ अनि आइसोलेट गरी सम्भाव्य भाइरसको भण्डारलाई अलगथलग गर्नुपर्ने हो तर‚ बिडम्बना ! हाम्रो सरकार देशलाई लकडाउनको शय्यामा सुताएर आफैँ महँगो खाटमा सुतेर बस्यो । भारतमा अहिले संक्रमितको संख्या घटेर दैनिक ३० हजारको हाराहारीमा आएको छ । त्यो ३० हजार पनि दुई तीन राज्यमा ८०% जतिमा सीमित भएर बसेको छ । तर हाम्रो देशमा २५ सयभन्दा तल झरेन, त्यो पनि परीक्षण नै कम गरेर । अर्को एउटा उदाहरण- देशको सीमासँग जोडिएको भारतको उत्तर प्रदेश । २४ करोड जनसंख्या रहेको प्रदेशमा अप्रिल-मे महिनामा अधिकतम ३८ हजार प्रतिदिन संक्रमण थियो भने अहिले घटेर प्रतिदिन ५० भन्दा कम भइसकेको छ ।

हाम्रो देशमा किन घटेन त ?
लकडाउन लागू गर्दा दैनिक औसत ८००० भन्दा बढी थियो र झण्डै २ महिना लकडाउन गर्दा पनि त्यो संख्या उल्लेख्य रुपमा घटेको देखिएन । यसको अर्थ लकडाउन प्रभावकारी भएन कि भन्ने शंका रह्यो नै । त्यो अवधीभरि मैले दिनहुँजस्तो विभिन्न भ्लगहरू हेरेको थिएँ र उपत्यकाको बजार र बस्ती हेर्दा लकडाउन पूर्ण प्रभावकारी देखिन्थ्यो । ५० लाखभन्दा बढी बसोबास गर्ने उपत्यकाका बस्ती त्यक्त र उजाड देखिन्थ्यो । त्यत्रो दिन यसरी बन्दी बनाइएको शहरमा भाइरस पनि निसास्सिएर मर्नुपर्थ्यो र मरे पनि होलान् । बिडम्बना ! फेसबुकभरि चिनेकाहरूको समवेदनामात्र देखेँ । यसो हुनुको प्राविधिक पक्ष केलाउने हो भने यस्तो निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छ :

१. दैनिक २५-२७ हजार टेस्ट निकै कम थियो, संक्रमितको प्रतिशत कुनै बेला ४७% सम्म रह्यो । त्यसको मतलब‚ जो जो बिरामी भए वा संक्रमणको शंकाको घेरामा परे तिनीहरू मात्र जाँच गराउन गए ।

२. एउटा घरमा एक जना संक्रमित भए अरूले जाँच नै गराउन गएनन् र घरमै उपचार गराएर ठिक भए । संक्रमित भएर पनि लक्षण नदेखिएका असिम्प्टोम्याटिकहरूले अरूलाई सार्दै गए ।

३. संक्रमण भुसको आगोसरि सल्कँदै गयो र आवश्यक नपरी (कागजात नै चाहिनेहरूबाहेक) अरु टेस्ट गराउन नै गएनन् ।

४. दोस्रो लहरमा संक्रमितको संख्या सरकारी तथ्यांक र हामीले अन्दाज गरेको भन्दा धेरै बढी थियो र संक्रमण चक्र तोडिँदा पनि शेष रहेको संक्रमण नै भीमकाय भइरह्यो ।

यदि यसो नहुँदो हो त‚ २४ करोड जनसंख्या भएको ठाउँमा ३८ हजारबाट घटेर ५० भन्दा तल आउन सक्ने संख्या हाम्रोमा ८-१० मा सीमित हुनुपर्ने हो तर‚ भएन । त्यसको मतलब हाम्रो सरकार, प्रशासन अनि समाज असफल भएकै हो ।

दुई महिना लकडाउन गरेपछि संक्रमण र मृत्यु घटेको हो‚ त्यसमा दुई मत छैन । तर पनि असार मसान्तको बाध्यकारी करले हो कि कर उठाउने करले हो‚ संक्रमणदर ३० प्रतिशतभन्दा माथी हुँदाहुँदै पनि अनलक गरियो । संसारभर संक्रमणदर ५ प्रतिशतभन्दा कम भएको ईलाकामा मात्र शर्तसहित खुला गर्न मिल्नेमा नेपालको ‘क्रान्तिकारी सरकार’ले सम्पूर्ण रुपमा खोल्यो । कुन विज्ञान र कुन ज्ञानको आधारमा खोलियो कालो तील चपाएर जलसरो निको भएजस्तै यो रहस्यमय नै भयो ।

हो‚ लामो समयसम्म शहरलाई बन्दी बनाउँदा सहरबासीको हातमुख जोड्ने समस्या विकराल हुन्छ नै । श्रमजिवीहरू भोकै मर्ने समस्या आउँछ नै । व्यापारीको परिवार बिचल्ली हुन्छ नै । पसलको साहुजीको सुको आम्दानी हुन्न भने घरभेटी आमैको नि आम्दानीमा ताला लाग्छ । यसलाई कसरी समाधान गर्ने त्यो सरकारको काम हो । त्यसैले त हो सरकार, स्थानीय सरकार चाहिएको । हामीले तिरेको कर र श्रमिकको रेमिट्यान्स बालुवाटार पार्टी प्यालेसमा भोज खान र खुवाउनलाई मात्र हो ? हाम्रो सोधाइ र खोजाइ त्यतातिर हुनुपर्ने हो ।

हराएको भ्याक्सिनको कथा
भारतबाट आएको कोभिशिल्ड भ्याक्सिन कति जनालाई लगाइयो र कति नष्ट भयो ? यकीन जानकारी छैन । सुनिन्छ करीब ३ लाख डोज लुकाइयो । सत्तानजिकका र शक्तिशाली निकायका आफ्नालाई लुकी लुकी लगाइयो । र करीब डेढ लाख डोज म्याद नाघेको कारणले नष्ट गर्नुपर्‍यो । भ्याक्सिनसमेत लुकाउने देश कुन होला संसारमा? यो सत्य हो भने सत्तामा बस्नेहरूमा मानवीय समवेदना नै छैन । अक्षम्य अपराध गरेकै हुन् । एक डोज लिएका लाखौँ स्वास्थ्यकर्मी, फ्रन्टलाइन वर्कर र जेष्ठ नागरिक दोस्रो डोजको बाटो हेरेर थाकिसके । किन्नलाई ठीक पारेको भ्याक्सिनसमेत कमिसनको चक्करमा आएन रे । तैपनि हामी मौन छौँ ।

अब आउने संक्रमण डेल्टा प्लस र त्योभन्दा नयाँ भेरियन्टको हुनेछ र पहिलेको भन्दा कमजोरचाहिँ पक्कै हुने छैन ।

एक डोज कोभिशिल्ड लिएकाहरुलाई के जानकारी दिन चाहन्छु भने, एक डोजले दिने सुरक्षा कवज पनि उल्लेख्य प्रभावकारी हुन्छ । ३ महिनापछि ७०% सम्म यसको प्रभाव विकसित हुन्छ । तसर्थ त्यति डरलाग्दो स्थितिमा भने उहाँहरू हुनुहुन्न।

संक्रमण कम गरेर अन्तमा कोरोनालाई हराउने एकमात्र उपाय हो‚ भ्याक्सिन लगाउने । ५० प्रतिशतभन्दा बढी जनसंख्यालाई भ्याक्सिन लगाए कसरी संक्रमण घट्छ भन्ने प्रमाण अमेरिका हो । सकेसम्म छिटो बढीभन्दा बढी जनतालाई भ्याक्सिन उपलब्ध गराउनुपर्नेमा ६० दिनको लकडाउनमा के कति भ्याक्सिन लगाइयो वा जनतालाई उपलब्ध गराइयो ? सबैभन्दा ठूलो प्रश्न यही हो ।

हालैमात्र नाम चलेकै मिडिया हाउस अमेरिकाले उपलब्ध गराएको जान्सेन (जोन्सन एन्ड जोन्सन) भ्याक्सिन लगाउनु हुँदैन भनेर लागेको देखियो । अहिलेसम्मकै उच्च प्रभावकारी देखिएको भ्याक्सिन विश्वभरि ३ करोड मान्छेले लगाइसके । कतिजनाको मृत्यु भयो वा अंगभंग भयो त ? त्योभन्दा पनि महत्वपूर्ण कुरो कतिजना कोरोनाबाट सुरक्षित भए र कतिको ज्यान जोगियो ? जुन देशसँग आफ्नै भ्याक्सिन छैन, भ्याक्सिन आयात गर्ने कुनै पूर्वयोजना छैन, कसैले दान देला र थापौँला भनेर बसेको छ, त्यो देशको आफ्नै भ्याक्सिनको च्वइस हुँदैन । जहाँबाट जसरी हुन्छ छिटो र बढी संख्यामा भ्याक्सिन ल्याउने र उपलब्ध गराउने हो । नकारात्मक प्रचारबाजीलाई ठाउँ दिने होइन ।

तेस्रो लहरको पदचाप
यो हप्ताको सुरुदेखि नै सरकारले उपलब्ध गराएको तथ्यांकले समेत के जनाउ दिन्छ भने काठमाडौं उपत्यकालगायतका ठाउँमा कोरोनाले फेरि टाउको उठाएको छ । २ हजारको आसपासमा रहेको दैनिक संक्रमण अहिले ४ हजार पुगेको छ । अहिले संक्रमणदर २५ प्रतिशतभन्दा बढी भएको छ । मृत्यु हुनेको संख्यामा पनि उल्लेख्य वृद्धि भएको छ । सरकारी सूचनालाई मान्ने हो भने अझै पनि निषेधाज्ञा जारी छ तर‚ बजार हजार गुणाले खुलेको छ, बजारभरि भरिभराउ मान्छे छन् । भेटघाट, पार्टी, भेला यति भइराखेका छन् कि‚ यस्तो लाग्छ देशमा कोरोना छँदै छैन । मानौँ यो सामान्य रुघाखोकी वा झाडापखालामात्र हो ।

२-३ महिनायता मात्र हजारौँले आफन्त गुमाए, लाखौँ मृत्युसँगको लडाइँबाट जेनेतेन बाँच्न सके । हामी बहादुर हौँ कि बुद्धु ? मृत्युसँग नडराएकै हो त ? मृत्यु कसैको पनि सुखद हुन सक्दैन । परिवारमा एक व्यक्तिको मृत्युमात्र संख्या होइन, जीवन गुमाउनु हो, जीवन्त घर उजाडिनु हो ।

यो बढ्दो संक्रमण तेस्रो लहरको पदचाप हो, कालको मार्चपास हो । अहिले नै निजी अस्पतालका आईसीयूहरू लगभग भरिभराउ भइसके । अक्सिजनको अभाव हुन नदिन स्वयम् सरकारले निर्देशिका जारी गरीसकेको छ । फेरि एकपल्ट दोस्रो लहरको ताण्डव दोहरिन कुनै आइतबार कुर्नु नपर्ने संकेत आइरहेको छ ।

अब आउने संक्रमण डेल्टा प्लस र त्योभन्दा नयाँ भेरियन्टको हुनेछ र पहिलेको भन्दा कमजोरचाहिँ पक्कै हुने छैन ।

तेस्रो लहर र बालबालिका
देशका केही मूलधारका अखबारहरूले तेस्रो लहरमा बालबालिकाहरू अरूको तुलनामा बढी संक्रमित हुने भन्दै ढ्याङ्ग्रो ठटाए । हालैमात्र विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) र अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थान (एआईआईएमएस)ले गरेको सेरोलोजिकल सर्भेअनुसार त्यो दाबी असत्य ठहरिइसकेको छ । भाइरसले न बालबालिका चिन्छ‚ न बुढाबुढी, न तन्नेरी‚ न बिरामी । नयाँ प्रजातिको संक्रमणदर बढी भएकाले त्यही अनुपातमा बालबालिकालगायत हरउमेरका व्यक्तिलाई चपेटामा लिन्छ । त्यसैले अनावश्यक डर फैलाउनु पनि एउटा अपराध नै हो ।

अब के गर्ने ?
पहिले जस्तै सतर्क हुने र सजग हुने बाहेक हामीसँग अर्को विकल्प छैन । सकेसम्म सबैले भ्याक्सिन लगाउनुपर्‍यो । भीडभाड गर्नु र भीडभाडमा जानु भएन । अनावश्यक काममा बाहिर निस्कनुभएन । भ्याक्सिन लाइसकेकाहरुले समेत मास्क लगाएर मात्र बाहिर निस्कनुपर्‍यो । हात धुने र स्यानीटाइजर प्रयोग गर्नुपर्‍यो । मास्क नलगाएका परिचित वा अपरिचित कसैसँग पनि कुरा नगर्ने र मास्क लगाएकैसँग पनि थोरै समयमात्र कुरा गर्नुपर्‍यो । कुरा गराइको सराइ अरु तरिकाबाट सरेकोभन्दा गम्भीर र ज्यान लिने खालको हुन सक्दछ । सार्वजनिक यातायातको प्रयोग सकेसम्म गर्नुभएन ।

सकिन्छ भने सार्वजनिक यातायात सञ्चालन नै बन्द गर्नुपर्ने हो । यसो भन्दै गर्दा मजदूरमारा भनिएला तर यो सत्य हो, कोरोना बस चढेर, टेम्पुमा झुन्डिएर र माइक्रोमा कोच्चिएर तपाईंको घर घर आउनेछ । सार्वजनिक यातायातसँग जोडिएका सबैको जीवनयापनको व्यवस्थामा सरकारले सहयोग गर्नैपर्छ । अन्य व्यवसायीले पनि स्वास्थ्य मापदण्ड पुर्‍याई होशियारपूर्वक व्यवसाय सञ्चालन गर्नुपर्ने हुन्छ भने निजी तथा सरकारी कार्यालयले सकेसम्म कम कर्मचारीद्वारा र घरैबाट हुने काम घरबाट नै गर्न लगाउने व्यवस्था गर्नुपर्ने हुन्छ ।

सरकार निकम्मा, संवेदनाहीन हुँदैमा हामी आमनागरिक त्यस्तै हुनु भनेको आफ्नो काल आफैँले निम्त्याउनुसरह हुन्छ । ज्यान बँचे पो चाडपर्व मनाउन पाइएला । एक-दुई वर्ष नमनाउँदैमा जात्रा‚ संस्कृति‚ पर्व मासिने होइन । अर्को साल भव्य रुपमा मनाउँला । नेताले कार्यकर्ता भेला गर्न हुने, हामीले जात्रा मनाउन नहुने भन्ने तर्क, कुतर्कमात्र हुन् । नेताले गल्ती गर्‍यो भन्दैमा हामीले गल्ती नगरौं ।

माइतीसम्म गएको त हो नि ! ससुरालीसम्म गएको त हो नि ! साथीसँग एक प्लेट म:म: खान गएको त हो नि भन्ने कुरा क्षमायोग्य हुँदैनन् । भाइरस कहाँ हुन्छ, कसको शरीरभित्र छ त्यो तपाईंलाई थाहा हुँदैन । भाइरसले म यहाँ छु भनेर जनाउ घण्टी बजाउँदैन ।

आफू बचौँ, अरूलाई पनि बचाऔँ । अँ ! संक्रमण भइहाले तुरुन्तै विश्वासिलो चिकित्सकलाई देखाऔँ । युट्यूब, टिकटक र फेसबुकमा भएका अजासुहरूको कुरा नसुनौँ ।

संक्रमण भइहाले बचाउने एक डाक्टर हुन् भने अर्को भगवान ।

अस्तु !

(हाल अमेरिकामा रहेका डा. ताम्राकार ‘मानव शरीरमा जीवाणुहरुको जोखिम’मा विद्यावारिधी गरेका छन् ।)