कसरी सुरु भयो बूढानीलकण्ठ स्कुलको ‘सिक्दै-सिकाउँदै, रमाउँदै-कमाउँदै’ कार्यक्रम ?

काठमाडौँ । बुढानीलकण्ठ स्कुलले वि.सं २०७८ साल वैशाख १ गते ‘लर्निङ एण्ड अर्निङ विथ फन’ भन्ने नाराका साथ विधिवत् रूपमा ‘नलेज पार्क’ स्थापना गरेको थियो । कक्षाकोठामा पढेका कुरालाई विद्यार्थीले व्यवहारिक रूपमै सिकुन् भन्ने हेतुले ‘नलेज पार्क’ स्थापाना गरिएको बुढानीलकण्ठ स्कुलका प्रधानाध्यापक होमनाथ आचार्य बताउँछन् ।

उनका अनुसार उक्त पार्कको अवधारणा बुढानीलकण्ठ स्कुलका शिक्षक तथा वरिष्ठ कृषिविज्ञ ध्रुवकुमार श्रेष्ठले ल्याएका हुन् । उनी विगत २८ वर्षदेखि वातावरण विज्ञान, पेसा व्यवसाय र प्रविधि शिक्षाका विषय पढाउँदै आएका छन् । उनी कृषि पृष्ठभूमिबाटै आएका हुन् । उनले करिब ३०-४० वर्षदेखि कृषि क्षेत्रमा कृषिविज्ञ भई काम गरेका छन् । त्यसैले विद्यालयबाट कृषि क्षेत्रलाई योगदान पुर्‍याउने उनको चाहना स्वरूप ‘नलेज पार्क’को जन्म भयो ।

नलेज पार्कको स्थापनाबारे जानकारी दिँदै श्रेष्ठ भन्छन् ‘मेरो कृषिकै ब्याक्ग्राउण्ड हो । झन्डै ३०, ४० वर्षदेखि यसमा काम गरे । विद्यालयमा पनि प्रिन्सिपल सरको नेतृत्वमा हामीले सुरु गरेका हौँ । हाम्रो टिम नै छ ।’

सुरुमा उनले नलेज पार्कको अवधारणाबारे प्रधानाध्यापक होमनाथ आचार्यलाई सुनाएका थिए । त्यसपछि आचार्यकै सल्लाहमा पार्कको कामलाई अगाडि बढाइयो । स्कुलले ‘सिक्दै-सिकाउँदै, रमाउँदै-कमाउँदै’ उद्देश्यका साथ ‘बूुढानीलकण्ठ स्कुल बागवानी फार्म’ सञ्चालन गर्‍यो । नेपाल सरकारले विद्यालयमा ‘सिक्दै-सिकाउँदै, रमाउँदै-कमाउँदै’ अभियान ल्याउनु अगावै बुढानीलकण्ठ विद्यालयले यो अवधारणा ल्याएको थियो ।

स्कुलले विद्यार्थीलाई कृषिमा संलग्न गराउँदै आएको छ । उनीहरूले उत्पादन गरेका तरकारीलाई उनीहरूको खानामा प्रयोग गरिएको छ । विद्यार्थीहरूले फार्ममा काम गरेबापत केही पकेट खर्च पनि पाउँछन् । आवासीय विद्यालय भएकाले विद्यार्थीहरूले उत्पादन गरेको तरकारी अधिकांश विद्यार्थीकै लागि प्रयोग हुन्छ । बाँकी रहेको तरकारी होलसेलरलाई बिक्री गर्ने गरेको विद्यालयका प्रिन्सिपल होमनाथ आचार्य बताउँछन् । आफैँ सिक्दै-सिकाउँदै, रमाउँदै र कमाउँदै स्कुलमा ताजा खाजा, तरकारी उपलब्ध गराउने स्कुलको लक्ष्य नै रहेको उनले बताए ।

स्कुलले विद्यार्थीलाई बोटबिरुवा रोप्न, हुर्काउन, बढाउन र पाकेका फलफूल टिप्न मात्र सिकाएको छैन । यसका साथै झोलमल बनाउने तरिका, माटोको स्तर पहिचान गरी खेती गर्ने तरिका र अन्य प्राविधिक ज्ञान पनि दिएको छ ।

स्कुलले कक्षा ५ देखि ९ सम्मका करिब ६ सय विद्यार्थीलाई अनिवार्य सहभागी हुनुपर्ने नियम बनाएको छ । विद्यार्थीहरूले दैनिक एक घण्टा तरकारी खेतीमा समय दिने गरेका छन् । शनिबार लगायतका सार्वजनिक बिदामा भने त्योभन्दा बढी समय बिताउने गरेको आचार्यले बताए ।

आचार्यका अनुसार ‘सिक्दै-सिकाउँदै, रमाउँदै-कमाउँदै’ कार्यक्रमलाई प्रभावकारी बनाउन तीन सदस्य कमिटी बनाइएको छ । उक्त कमिटीमा शिक्षकहरू ध्रुवकुमार श्रेष्ठ, भीष्मराज थापा र दुर्गाशोभा चित्रकार रहेका छन् । ध्रुवकुमार श्रेष्ठले प्राविधिक, भीष्मराज थापाले मार्केटिङ र दुर्गाशोभा चित्रकारले अकाउन्टिङ क्षेत्रलाई हेर्ने गरेको उनले बताए ।

त्यसपछि उक्त कार्यक्रमको देशव्यापी रुपमा चर्चा भयो । विभिन्न सञ्चार माध्यमले यसबारे समाचार लेख्न थाले । त्यसबेलाका तत्कालीन शिक्षा मन्त्री देवेन्द्र पौड्याल, नेपाल समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष बाबुराम भट्टराई र अन्य राजनीतिज्ञले समेत उक्त फार्मको स्थलगत भ्रमण गरे ।

त्यसैबेला शिक्षक श्रेष्ठले देवेन्द्र मन्त्री पौड्याललाई ‘सिक्दै-सिकाउँदै रमाउँदै-कमाउँदै’ मोडालिटिबारे व्याख्या गरिदिएका थिए । उनले बागमती प्रदेशको कार्यक्रममा त्यसबारे प्रिजेन्टेसन दिए । पौडेलले पनि ‘नगरी नहुने रहेछ’ भन्दै मन्त्रिपरिषद्‍ बैठकमा निर्णय बनाएर पेस गरे । मन्त्रिपरिषद्‍बाट पास भएपछि सातै प्रदेशमा यसको नमुना परीक्षण सुरुभयो । अहिलेको ‘पढ्दै कमाउँदै’ कार्यक्रम त्यसैको उपलब्धिस्वरुप आएको हो ।

उक्त कार्यक्रमको मोडालिटि शिक्षक श्रेष्ठले सुरु गरेका थिए । डिग्री लिएर मात्र हुँदैन सीप पनि सिक्नुपर्छ भनेर अन्य विद्यालयमा पनि सिकाउन लागिएको उनले बताए । अहिले देशभर पहिलो चरणमा १४० वटा विद्यालयमा यो कार्यक्रम लागु गरिएको छ । सातै प्रदेशमा कार्यक्रमको मोडालिटि गइरहेको र २ सय ४० विद्यालयमा पाइलटिङ भइरहेको उनले बताए । कार्यक्रम सञ्चालनका लागि प्रतिविद्यालय २० लाखको दरले रकम खर्च गरिएको छ ।