बासस्थान मासिँदा नेपाली माछा संरक्षणमा समस्या

काठमाडौँ । नदी तथा खोलाहरुको पानी सुक्दै जाँदा नेपाली माछा संरक्षणमा समस्या भएको सरोकारवालाहरुले बताएका छन् ।

बिहीवार विश्व मस्त्य दिवसको अवसरमा आयोजित कार्यक्रममा बोल्दै सरोकारवालाहरुले यस्तो प्रतिक्रिया दिएका हुन् । उनीहरुले पछिल्लो समय प्राकृतिक रुपमा खोला तथा नदीमा पाउने माछाहरु लोप हुँदै गएको बताए । उनीहरुले खोला तथा नदीहरुमा जलविद्युत उत्पादन लगायत पानी कटानको कारण माछाहरुको बासस्थान मासिएको बताएका हुन् ।

त्रिभूवन विश्व विद्यालय प्राणीशास्त्र केन्द्रिय विभागका अध्यापक सन्तोषी श्रेष्ठले माछाहरु दिनप्रतिदिन लोप हुँदै गइरहेको बताए । उनले माछाहरु लोप हुनुको प्रमुख कारण बासस्थान मासिनु रहेको बताए । उनले पछिल्लो समय माछाको खोला, नदीको बासस्थान मासिँदै गएको उल्लेख गर्दै नेपाली माछाहरु हुने खोला तथा नदीहरुमा पछिल्लो समय पानी नभएको बताए । उनले माछाहरुको प्रजननका लागि आफ्नै बासस्थान हुने भएपनि बासस्थान बिग्रदै गएकाले नेपाली माछा लोप हुँदै गएको बताए ।

उनले नदीको दोहन जलविद्युत आयोजनाहरु भएको बताए । उनले जलचरहरुको संरक्षणको लागि जलविद्युत उत्पादन आवश्यकतालाई हेरेर लक्ष्य निर्धारण गर्न आवश्यक रहेको बताए ।

उनले भने ‘माछाहरु दिनप्रतिदिन लोप हुँदै गइरहेको छ । लोप हुनुको प्रमुख कारण भनेको बासस्थान मासिनु हो । पछिल्लो समय माछाको बासस्थान मासिँदै गएको देख्नसक्छौं । एक दुई वर्षमा थाहा नभए पनि १० वर्षमा देखिन्छ । नेपाली माछाहरु हुने खोला नदीहरुमा पछिल्लो समय पानी छैन । माछाहरुको प्रजनन गर्नको लागि आफ्नै बासस्थान हुन्छ । तर त्यो बासस्थान बिग्रँदै गएको छ । माछा लोप हुनुको अर्को कारण नदीहरु दोहन पनि हो । नदीको दोहन जलविद्युत आयोजनाहरु पनि हुन् । हाइड्रोपावर बनाउनुपर्छ । विद्युत आवश्यक छ तर कति विद्युत आवश्यक छ कहाँ खपत गर्ने भनेर निश्चित गर्नुपर्छ । नदीहरुमा विद्युत उत्पादन गर्दै गर्दा नदीमा भएका जलचरहरुको लागि बाटो बनाउनुपर्छ । एउटा नदीमा कतिवटा हाईड्रो पावर बनाउने हो त्यो पनि मापदण्ड बनाउनुपर्छ । कर्णालीमा हाईड्रो पावर ड्यामहरु बनेको छैन । माछा लोप हुँदै जाँदा माछा संरक्षणमा समस्या पैदा भएको छ ।’

पशु सेवा विभागका महानिर्देशक डा.उमेश दाहालले २५२ प्रजातिका माछामध्ये ४५ बढी प्रजातिका माछा नेपालमा मात्रै पाइने बताए । उनले नेपालमा मात्रै १ लाख १५ हजार मेट्रिक टन माछा उत्पादन हुने गरेको बताए । उनले नेपाल माछामा आत्मनिभर जस्तै रहेको भन्दै करिव ४ हजार मेट्रिक टन माछा मात्रै बाहिरबाट आयात हुने गरेको बताए । उनले ९५ प्रतिशत मुलुकभित्रै उत्पादन हुने उल्लेख गरे ।

उनले भने ‘२५२ प्रजातिका माछा मध्ये ४५ बढी प्रजातिका माछा नेपालमा मात्रै पाइन्छ भनिन्छ । नेपालमा मात्रै १ लाख १५ हजार मेट्रिक टन माछा उत्पादन गर्छौं । करिव ४ हजार मेट्रिक टन माछा मात्रै बाहिरबाट उत्पादन गरेर ल्याउनुपरेको छ । ९५ प्रतिशत मुलुकभित्रै उत्पादन छ । अब उत्पादन वृद्धिमा लाग्ने र प्राकृतिक जलाशयलाई संरक्षण गरेर जलाशयमा आश्रित रहेका जलचरलाई बढवा दिने हो भने धेरै उत्पादन हुनेछ । तर जलाशयहरु मासिँदै गएकाले आगामी दिनमा उत्पादनमा कमी आउने देखिन्छ ।’

उनले नेपाली माछा उत्पादन वृद्धिमा लाग्न र प्राकृतिक जलाशयलाई संरक्षण गरेर जलाशयमा आश्रित रहेका जलचरलाई बढवा दिन आवश्यक रहेको बताए । उनले जलाशयहरु मासिँदै गएकाले आगामी दिनमा उत्पादनमा कमी आउने चिन्ता व्यक्त गरे ।